Ekonomi muharriri Alaattin Aktaş’ın yazısından alıntı
17 Ağustos ve 12 Kasım 1999’da yaşanan sarsıntılardan sonra kamuoyunda zelzele vergisi olarak bilinen bir vergi getirildi. Vergi, irtibat hizmetlerine uygulanacaktı ve ismi da özel irtibat vergisiydi. Başlangıçta 2000 sonuna kadar uygulanması öngörülen bu verginin müddeti evvel iki defa uzatıldı, AKP de vergiyi kalıcı hale getirdi.
2003-2022 devrinde, yani tam yirmi yılda bu vergideki tahsilat 86.2 milyar lira oldu. Lakin Türkiye üzere çok yüksek enflasyon yaşayan bir ülkede bu fiyatı günümüze getirmek gerekir. İlgili yılların ortalama kuruyla hesapladığımızda 86.2 milyar liranın karşılığı 36.5 milyar dolar ediyor. 36.5 milyar dolar, büyük para… Bu parayı da çarpalım bugünkü kurla, alın size 685 milyar lira.
Vergiler bir havuzda toplanır ve her hedefle kullanılabilir, bu hakikat. Yani zelzele harcaması için oluşturulmuş özel bağlantı vergisi de tıpkı formda her harcama için kullanılabilir. Lakin bu verginin bir getiriliş maksadı var, zelzele…
Şimdi iki soru sormak gerek:
1999 zelzelelerinin yaraları tümüyle sarılmışsa bu vergi niçin kalıcı hale getirildi?
Türkiye’de sarsıntıların hiç bitmeyeceği bilindiği için bu vergi kalıcı hale getirilmişse, ki o denli olmalı, şu durumda bu para belirli ki öbür yerlere harcandı, öyleyse nerelere harcandı?
Yol, köprü, tünel!
Aslında birçok kere sorular havada kalıyor.
Bu paranın nerelere harcandığı vaktinde itiraf da edildi esasen.
Eski Maliye Bakanlarımızdan biri bu paranın akıbeti sorulduğunda “Sağlık için harcandı, yol, tünel, köprü yapıldı” demişti.
Düşünebiliyor musunuz, bugünün parasıyla 685 milyar liradan kelam ediyoruz. Yirmi yılda toplanan ve harcanan para…
Ama yapılan o yolların bir kısmının kağıt helva üzere çöktüğünü, kırıldığını gördük.
Bari âlâ yapsaydınız, yeterli yaptırsaydınız, işe yarasaydı bu harcama.
Parayı sarsıntı gayeli topla; diğer yerlere, yol yapmaya harca, yaptığın yol zelzelede çöksün ve geçit vermez hale gelsin, yolun bir tarafında enkaz altında can çekişen beşerler, bir tarafında yardım için çırpınanlar bekleşip dursun!
BU PARA SARSINTI İÇİN NASIL KULLANILABİLİR?
Toplanan bir verginin sadece tek bir maksat için kullanılmasının kelam konusu olmadığını belirttim. Hasebiyle zelzele vergisi olarak bilinen özel irtibat vergisi de vergi havuzuna aktarılmış ve oradan her yere harcanmış. O paranın izini sürmek de mümkün değil esasen.
Öyleyse ne yapmalı, bu para zelzele maksatlı toplandığına nazaran bu gayeye hizmet edecek biçimde kullanılması nasıl sağlanmalı?
Bu sorunun karşılığını Ondokuz Mayıs Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Murat Batı, Para Analiz’de yer alan yazısında veriyor.
“Çare, Zelzele Fonu”
Deprem maksadıyla toplanan bu paranın zelzele için kullanılmasını sağlamanın yolunun bir Zelzele Fonu oluşturmaktan geçtiğine dikkat çeken Prof. Batı, Para Analiz’deki değerlendirmesinde şu görüşler lisana getiriyor:
“Kamu Mali İdaresi ve Denetim Kanununa nazaran, makul gelirlerin makul masraflara tahsisi kelam konusu olamaz. Bu, literatürde ‘adem tahsisi’ prensibi olarak da bilinir. Genel bütçeye direkt gelir kaydedilen bu vergiler, Hazinenin havuzuna aktarılır ve toplandığı yer ya da konusuna bakılmaksızın bütçe kanununun müsaade verdiği ölçüde her türlü kamu hizmeti için harcanabilir.
İşte genel bütçeye gelir kaydedilen ve zelzelenin yaralarını sarmak hedefiyle getirilen özel bağlantı vergisinin de yalnızca sarsıntı için kullanılması mümkün değildir.
Bunun tahlili, özel irtibat vergisini genel bütçeye gelir kaydedilen bir vergi çeşidi olmaktan çıkarıp bir fona dönüştürmektir. İşsizlik Fonu üzere kontrolü güçlendirilmiş bir fona dönüştürmek bu yaraya merhem olacaktır.
Özel bağlantı vergisi bir vergi olarak kaldığı sürece zelzele için birinci anda direkt kullanılacak bir bütçemiz olmayacak ve zelzele durumunda finansman sorumumuz tahlilsiz kalacaktır.”
Keşke bu sarsıntıdan ders çıkarılsa…
Güneydoğu’daki zelzeleler biliyoruz ki son olmayacak. Ne vakit yaşanacak bilinmez, kapıda çok daha büyük bir tehlike olarak İstanbul duruyor.
Bundan sonra toplanacak paraları kullanarak zelzeleye daha hazırlıklı yakalanabiliriz. Yapar mıyız, umalım yaparız.