Her ne kadar Ankara, siyasi olarak istikrar siyaseti yürütmeye kalksa da iktisatta yaşananlar uzun müddettir Batı’nın radarından çıkmıyor.
Dünya’dan Kerim Ülker’in yazısına nazaran geçen yıl savaşın çabucak ertesinde bu köşeden yazmaya başladığımız yazı ve haberlerde Kremlin’in Batı tarafından büyük bir ambargo süreciyle karşı karşıya kalacağını lisana getirmiş, Türk şirketlerinin de süreci yakından takip etmeleri gerektiğini tekraren yazmıştık. Haberlerimizde krizin bazen fırsat yaratmadığını, ABD başta olmak üzere Batılı devletlerin Rusya’ya karşı önlemlerini artıracağını lisana getirmiştik.
İlk ikaz ağustos ayında geldi
Son birkaç aydır Avrupa Birliği ülkelerinden Türkiye’nin Rusya’ya uygulanan ambargoya katılmadığı, hatta kimi hususlarda esnek davrandığı gündemdeydi.
Washington’dan bu mevzuda birinci önemli adım ise geçen yıl ağustos ayında gelmiş, ABD Hazine Bakan Yardımcısı Wally Adeyemo, Türk mevkidaşı Yunus Elitaş ile Rus yaptırımlarına ait telefon görüşmesi yapmıştı. Çabucak akabinde Adeyamo, ABD’nin yaptırım uyguladığı Ruslarla iş yapan şirketlerin yaptırım riskiyle karşı karşıya olduğunu belirten mektubunu TÜSİAD başta olmak üzere kimi sivil toplum örgütlerine göndermişti.
Türkiye’nin önde gelen finans kuruluşu ve şirketleri bu mevzuda adımlarını atmaya başlamış, Petkim, Rus petrolünü kullanmayı bırakmış, bankalar da Rus ödeme sistemi MIR’den çıkmıştı. Bu adımlar Washington tarafından kâfi görünmedi ve son birkaç gündür bu mevzuda değişik gelişmeler yaşandı.
Yaşanan yeni gelişmelerden birincisi ABD Hazine Bakanlığı’nın resmi internet sitesinden yayınlandı. Rus hapishanelerindeki mahkumları Ukrayna’da işgal için bünyesine alan Putin’in özel ordusu olarak bilinen Wagner için yapılan açıklamada Türkiye ve Türk şirketleri için de özel bir unsur yer aldı.
Raporda bir Türk şirketi ve bürokratı var
ABD medyasında da geniş yer bulan rapordaki Aviacon Zitotrans isimli Rus kargo havayolu şirketiyle ilgili unsurda, Rus devleti denetimindeki savunma şirketi Rosoboroneksport ismine yurtdışında Rus savunma ekipmanı satışını kolaylaştırmak gayesiyle, Türk bir şirketi ve Türk diplomatları kullanmaya çalıştığı tez edildi. Çünkü Rosoboroneksport, ABD’nin yaptırım listesinde yer alıyor.
Emlak satışı da gündemde
ABD’den gelen ikinci değerli adım ise ABD Maliye Bakanlığı’nın Terörizm ve Mali İstihbarat Müsteşarı Brian Nelson’ın Rusya yaptırımları gündemiyle düzenlediği Türkiye temasları oldu. Hükümet yetkilileri ve bankacılık dalı temsilcileriyle bir ortaya gelen Nelson, yaptırım uygulanan Rus kurumlarıyla iş yapan Türk şirket ve bankalarına ait, “G7 pazarına erişimlerini kaybetme riskiyle karşı karşıya kalabilecekler” dedi.
Türkiye’de son devirde Rusların büyük ölçüde emlak aldığını hatırlatan Nelson, lüks gayrimenkul üzerinden kara para aklanmasını engellemek için özel kesimin emlak süreçlerini sıkı incelemeye tabi tutması gerektiğini söyledi. Moskova’nın şeffaf olmayan ekonomik alakalarını milletlerarası yaptırımlara karşı koymak için kullanmaya çalıştığını söz eden Nelson, son 6 ay içinde Türkiye’den Rusya’ya ikinci derece eser ihracatındaki artışa dikkat çekti. Amerikalı yetkili bu durumun Türkiye’de özel dalı yaptırım riskine karşı açık hale getirdiği tehdidinde bulundu.
Öte yandan evvelki gün memleketler arası haber ajansı Reuters’ta dikkat çeken bir haber yer aldı. Reuters’a konuşan bir ABD Hazine Bakanlığı yetkili, son bir yılda Türkiye’den Rusya’ya yapılan on milyonlarca dolarlık satışın ABD’de dert yarattığını lisana getiriyor. Tıpkı yetkili, “Rusya’nın Türkiye ile tarihi ekonomik bağlarını artırmaya çalışmasında bir sürpriz yok. Asıl soru buna Türkiye’nin ne cevap vereceği” açıklamasını yapıyor.
İsveç’in NATO’ya giriş sürecinde Ankara’nın hali, Hem ABD’de hem de AB içinde olumlu karşılanmadı. Rusya’ya uygulanan ambargo sürecinde yansısını sonlu tutan bu ülkeler, Türkiye’nin Rus ambargosuna iştirakine yönelik seslerini yükseltecektir. Bu da Ankara’nın daha güçlü adım atmasına zorlayacaktır. Bilhassa krizi, fırsat olarak görüp, yaptırımlar hududunda ticaret yapmak Türk iş dünyasının önceliği olmalı. Kriz, birden fazla vakit yalnızca kriz olarak yaşanabiliyor. Çünkü Dimyat’a pirince gitmeden, evvel meskendeki bulguru düşünmemiz gerekiyor. İran yaptırımlarıyla ilgili sıkıntıları şimdi çözmüş değiliz…
Havaş, Rusya’ya hizmeti kesiyor
Türk havaalanlarının yer hizmetleri sağlayıcısı Havaş, ikincil ambargolar sıkıntısına uğramamak için kıymetli bir adım attı. Havaş, Rus ve Belaruslu havayolu şirketlerine, kullandıkları Amerikan üretimi uçaklara hizmet sağlamayı durdurabileceğini bildiren bir mektup gönderdi. Havaş, uygulamayı ABD’nin Ukrayna savaşı nedeniyle getirdiği ihracat denetimlerine uymak hedefiyle yürürlüğe koyabileceğini bildirdi. Havaş yetkililikleri durumu doğrularken, şirket ayrıyeten Rus havayolu şirketlerine bundan sonra uçuşlarını yüzde 25’ten az Amerikan teknolojisi kullanılan uçaklarla planlama tavsiyesinde bulundu.
Peskov’un oğluna Türk ortak
Türkiye, siyasi olarak Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne saygılı olunması gerektiğini milletlerarası alanda lisana getirse de, iktisatta özel dalın attığı adımlar ne yazık ki sıkıntılarla karşı karşıya getiriyor.
Örneğin, Rusya Devlet Başkanlığı misyonunu 2000 yılından bu yana sürdüren Vladimir Putin’in etrafında değişmeyen tek isim olan sözcüsü Dmitry Peskov, savaşın birinci haftasında ABD yaptırımlarına uğrayan birinci Rus yöneticilerden biri olmuştu.
Peskov’un oğlu Nikolai Peskov’un bir Türk iş adamı ile iştirak yapıp, birlikte şirket kurması, Washngton tarafından uzun müddettir takip ediliyor. Son edindiğim bilgilere nazaran de Peskov’un oğlu ve Türk ortağı Türkiye’de de ticaret yapmak ismine görüşmeler yürütmüş fakat başarılı olamamıştı.